Bài 7. Đạo Hồ của tư nhân

Trên đồng bằng Bắc Bộ, việc sùng bái Hồ Chí Minh mang 3 hình thái chính:

1. Hình thái sùng bái thi hài Bác tại Ba Đình Hà Nội. Đó là truyền thống sùng bái thần tượng sau khi chết của các đảng cộng sản trên thế giới,
2. Hình thái sùng bái đặc thù chỉ có tại Việt Nam: Sùng bái tượng Bác tại chùa, đền, phụ trách bởi phật giáo quốc doanh và đảng cộng sản (Xem chương 1 và 2)
3. Hình thái độc tôn chỉ thờ cúng vong hồn Hồ Chí Minh như một vị Phật nhưng có vong hồn hiển linh như một vị thần, đó là thời kỳ xuất hiện đạo Hồ của tư nhân.

Theo luật nhân quả của nhà Phật, Phật giáo Ấn Quang đã gieo nhân (Mặt trận giải phóng miền Nam) và nhân này đã cho quả là đạo Phật XHCN và quả này lại làm nhân để tạo ra các quả khác đó là đạo thờ cúng vong hồn Hồ Chí Minh:

Đạo Bác Hồ (1992),
Thánh Minh Vì Dân Tộc (1992),
Ngọc Phật Hồ Chí Minh (1993),
Đạo Hoàng Thanh Long,
Tâm Linh Hồ Chí Minh.

Từ việc sùng bái Hồ Chí Minh, Đảng cộng sản can thiệp sâu vào việc chỉ đạo hoặc khuyến khích (có nghĩa bắt buộc) việc thần thánh hóa Hồ Chí Minh tại chùa, đền, tư gia^[1] từ đó biến thành nghi lễ thờ cúng vong hồn của Bác và hình thành các đạo Hồ Chí Minh.

Các đạo Hồ Chí Minh đều có những đặc tính chung sau:

1. Tôn thờ vong hồn Hồ Chí Minh làm giáo chủ và ca tụng đạo đức của Bác,
2. Người sáng lâp. Đều là phụ nữ, có trình độ học vấn thấp, xuất thân là nông dân,
3. Tổ chức. Hoạt động của các hiện tượng tôn giáo mới đều lộn xộn; tổ chức lỏng lẻo, nghi lễ đơn giản và mang tính ước lệ;
4. Không có giáo lý, giáo luật và tổ chức rõ ràng, chủ yếu vay mượn từ các tôn giáo, tín ngưỡng khác để sinh hoạt và lôi kéo tín đồ,
5. Có nguồn gốc Phật giáo và tín ngưỡng truyền thống của dân tộc biết ơn người có công với đất nước và dân tộc, như Quốc Tổ, Trần Hưng Đạo và đặc biệt biết ơn và thờ cúng các liệt sĩ cộng sản nên thu hút đông đảo quân cán chính.
6. Chữa bệnh bằng các yếu tố “tâm linh” và “bài thuốc” đơn giản, nên có sức “hấp dẫn”.

Điểm đáng ghi nhớ là tuy không mang đến những điều giáo lý cao siêu, độc đáo như đường lối tâm linh giải phóng con người khỏi khổ lụy của đạo Phật hoặc là con đường cứu rỗi của Đạo Thiên Chúa, nhưng các đạo Hồ Chí Minh mới xuất hiện mà đã thu hút đông đảo người theo là nhờ các bà sáng lập đạo xử dụng các yếu tố thuyết phục giống như nhiều tôn giáo khác là:

– Yếu tố tâm linh: Người sáng lập đạo tiếp súc được được với một siêu nhân trong cõi vô hình (yếu tố khải thị của tôn giáo lớn). Trong đạo Hồ, các Bà sáng lập giao cảm hoặc nghe được giọng nói của giáo chủ Hồ Chí Minh trong cõi vô hình,

– Yếu tố lợi ích: cầu được tiền tài, danh vọng, phép lạ chữa bệnh bằng tâm linh (yếu tố lợi ích của tín ngưỡng dân gian).

– Yếu tố cảm giác “kính sợ và lo lắng“, thí dụ như nếu không nghe lời của vong linh Bác Hồ thì tai họa sẽ đến.

– Yếu tố Phật Giáo. Tin Hồ Chí Minh là Phật nên thu hút đông đảo phật tử.

Đạo Ngọc Phật Hồ Chí Minh

(Way of Ho Chi Minh Jade Buddha) 

Theo báo cáo của Bộ công an thì có hai nhóm đạo Ngọc Phật Hồ Chí Minh đang được truyền bá trên đồng bằng Bắc Bộ:

1. Đạo Ngọc Phật Hồ Chí Minh của bà Xoan có địa bàn hoạt động tại vùng Hòa Bình,
2. Đạo Ngọc Phật Hồ Chí Minh của bà Nguyễn Thị Lương truyền đạo tại vùng Hải Phòng.

Giáo chủ của hai nhóm đạo này là vong hồn Hồ Chí Minh.

1. Đạo Hồ Chí Minh của bà Xoan

Tiến sĩ Hoàng Văn Chung^[2] cho chúng ta một cái nhìn sơ lược về Đạo Hồ Chí Minh trong Chương 4 của quyển New Religions and State’s Response. To Religious Diversification in contempory Vietnam, Ed. Springer, 2017. Theo nghiên cứu của TS Hoàng Văn Chung và các báo cáo của bộ công an, chúng ta biết các điều sau về đạo Bác của bà Xoan.

Người sáng lập

Bà Xoan sáng lập nên Đạo Ngọc Phật Hồ Chí Minh tại Đền Hòa Bình (nay đã được nâng cấp thành Điện Hòa Bình) vào ngày 1 tháng 1 năm 2001.

Thân thế.

Bà Xoan (sinh năm 1948), mồ côi mẹ, trải qua một tuổi thơ khốn khó tại Nam Định, 15 tuổi đã phải đi làm công nhân, năm 19 tuổi, bà kết hôn với một người làm công chứng và có bốn mặt con.

Truyền đạo

Sự truyền đạo đã lan tỏa ra nhiều tỉnh thành tại Bắc Bộ là nhờ 3 yếu tố thuyết phục sau của người sáng lập:

– Yếu tố tâm linh. Bà Xoan giao tiếp được với giọng nói trong cõi vô hình của giáo chủ là Hồ Chí Minh chỉ dạy rằng bà là người đầu tiên được Tòa Thiên chọn để hoàn thành sứ mệnh được giao phó và cũng khẳng định bà Xoan có tuệ căn (spirit root).

– Yếu tố lợi ích: phép lạ chữa bệnh. Lúc 30 tuổi, bệnh nặng, đau đớn tột độ ở một ngón tay thì bà Xoan nghe được giọng nói của Bác Hồ bảo rằng bà không phải bị bệnh mà đó chỉ là một bài kiểm tra để xem bà có đủ năng lực hầu việc thánh hay không.

– Yếu tố dọa nạt. Cũng như một số tôn giáo khác có diễn ngôn dọa nạt. Nếu con người không vâng lệnh Ngọc Phât Hồ Chí Minh thì thiên tai dịch bệnh, chiến tranh, rối loạn trật tự đổ xuống xã hội.

Nhờ các yếu tố thuyết phục trên mà từ thập niên 2000, đạo Ngọc Phật Hồ Chí Minh đã thu hút được rất nhiều tín đồ tại Bắc Việt và đã mang lại thành công vang dội. Có giáo dân trở nên giàu có bằng cách nương nhờ vào sự giúp đỡ của Ngọc Phật Hồ Chí Minh, thí dụ, “Một doanh nhân làm việc trong lĩnh vực xây dựng trở nên rất giàu có vì vâng mệnh của “Bác Hồ”. Để bày tỏ lòng thành của mình, ông tặng cho Đền Hòa Bình 200 triệu đồng, một tài sản rất lớn tại thời điểm này, để nâng cấp và cải tạo nơi thờ cúng.”

Việc thờ cúng

Đứng đầu Đạo Hồ Chí Minh là Đoàn Đồng Thiên Hòa Bình (Peace Society of Heavenly Mediums) truyền tụng đạo, tuyển giáo dân, hướng dẫn thờ cúng.

Thờ cúng Hồ Chí Minh tại gia

 Bàn thờ đăt cao hơn bàn thờ gia tiên gồm: Tượng hay hình Hồ Chí Minh, một lá cờ đỏ sao vàng, một bát nhang

Đồ cúng: hoa tươi, trái cây, bánh

Ngày lễ lớn: Theo lễ chính thức của nhà nước

Đối tượng được thờ

Theo lời giảng kinh sách của đao, Tòa Thiên đã ra “đạo chỉ” là:

– Vong hồn Hồ Chí Minh đã được Tòa Thiên tuyển chọn để thờ và làm cách mạng tâm linh, cứu rỗi tâm linh của cả thế giới;

–  Không thờ Phật Thánh Thần của người ngoại bang như trong giáo lý của đạo dạy rằng trong Kinh sử trời và sử nước, Tòa Đồng Thiên Hòa Bình tuyên bố:

Thế kỷ 21 thay phiên,
Có Phật (tức Hồ Chí Minh) nước Việt đầu tiên ra đời.

Tư duy độc thần chỉ tôn thờ ngọc phật Hồ Chí Minh đã trở thành tôn chỉ của đạo Hồ:

Không thờ Phật Chúa ngoại bang,

Mà thờ phật thánh rõ ràng nước ta.

Hồ Chí Minh có vong hồn không mà thờ cúng? Quyển kinh số 25 (Kinh Đức Ngọc Phật Hồ Chí Minh) trả lời:

Để con thỉnh Ngọc Phật ngự nơi
Ba Đình ướp xác, hồn thời cõi Tiên.

Về nguồn gốc vong hồn Hồ Chí Minh, bài Nhất tâm bái thỉnh có câu:

Ngọc Hoàng chuyển kiếp giáng sinh,
Nam Đàn xứ Nghệ nước mình ngày nay.
Bài dâng quả

Ngọc Hoàng xác ướp nguyên hình
Hồn thăng thiên cõi cứu tinh Nam nhà.

Hồ Chí Minh là một vị thánh được giải thích trong bài Ăn giỗ ngày 2/9 Hồ Chí Minh

Xưa kia là thánh sống ở hiền,
Dân ai đâu hiểu Phật Tiên giáng mà.

Thờ  liệt sĩ

Quyển Số 25 – Kinh Đức Ngọc Phật Hồ Chí Minh trong:

Bài dâng hương:

Dân sinh còn nhớ công danh,
Là nhờ liệt sĩ đã dành cho ta. 

Bài dâng hoa

Quanh ao bụt mọc chồi sinh,
Là vòng liệt sĩ quanh mình phật tiên.
Nhớ thương liệt sĩ muôn nhà,
Góp công danh sử bài ca sáng ngời.
Nhờ liệt sĩ trẻ già kiên gan,
Nhờ liệt sĩ hết cơ hàn. 

Bài nhất tâm bái thỉnh

Tiếp mời thần tướng tỏ tường,
Minh Khai^[3] để lại tình thương cho đời.
Mời Võ Thị Sáu^[4] tâm hồng,
Hy sinh để lại danh không phai mờ. 

Biết ơn cả người anh hùng hư cấu (không có) Lê văn Tám.

Bé Tám^[5] tẩm xăng xông pha,
Miền Nam lịch sử thật là không quên.

Kêu gọi lòng yêu nước chống Trung Quốc. Khi Tàu cướp phá dàn khoan ở biển Đông thì đạo tập họp khoảng 1000 người phản đối và cầu nguyện:

Cầu Cha là Bác đổ trần nước an,
Chủ quyền biển đảo ngoài khơi,
Đã bị xâm chiếm đoạt trời Việt Nam.

Kinh sách

Kinh sách được chép thành quyển dưới tiêu đề “Kinh cứu khổ” dưới dạng thơ lục bát, lưu hành trong nội bộ và phổ biến trên internet bằng video youtube. Nội dung chính yếu là ca tụng Hồ Chí Minh, liệt sĩ … Đa số các Quyển kinh dưới đây được thu vào video phát truyền trên internet.

1. Quyển Số 1 – Bài Cúng Phật
2. Quyển Số 2 – Địa Mẫu Chơn Kinh
3. Quyển Số 3 – Lệnh Cha Gấp Gấp
4. Quyển Số 4 – Uống Nước Nhớ Nguồn
5. Quyển Số 5 – Kinh Cứu Kiếp
6. Quyển Số 6 – Lời Cha Răn
7. Quyển Số 7 – Lệnh Cha Ngọc Hoàng
8. Quyển Số 8 – Cẩm Nang Thơ Của Đức Diêu Trì Kim Mẫu
9. Quyển Số 9 – Nước Mắt Mẹ Hiền – Kinh Thơ Quan Thế Âm Bồ Tát
10. Quyển Số 10 – Thơ Kinh Của Đức Ngọc Phật
11. Quyển Số 11 – Thơ Bác Hồ, Bác Giáp
12. Quyển Số 12 – Kinh Cha Đức Ngọc Hoàng, Địa Mẫu Chơn Kinh Số 2
13. Quyển Số 13 – Kinh Cha Trời, Kinh Tổ Di Lặc
14. Quyển Số 14 – Hội Thi Yên Tử 2013
15. Quyển Số 15 – Mẫu Gọi Các Con
16. Quyển Số 16 – Rồng Vàng Giáng Hạ
17. Quyển Số 17 – Thiên Thừa Thánh Đế
18. Quyển Số 18 – Pháp Lệnh Thiên Đình
19. Quyển Số 19 – Lệnh Trời Chiếu Chỉ
20. Quyển Số 20 – Kinh Thanh Tra
21. Quyển Số 21 – Kinh Mẫu Âu Cơ
22. Quyển Số 22 – Khai Xuân Tân Mão 2011
23. Quyển Số 23 – Sự Tích Thánh Mẫu Âu Cơ – Thiên Y Thánh Mẫu
24. Quyển Số 24 – Kinh Mẫu Thượng Thiên
25. Quyển Số 25 – Kinh Đức Ngọc Phật Hồ Chí Minh
26. Quyển Số 26 – Kinh Thế Kỷ Mới Kiếp Tu
27. Quyển Số 27 – Kinh Đức Di Lặc Cứu Độ Cõi Đời
28. Quyển Số 28 – Thơ Mẫu Âu Cơ – Mẫu Mẹ Khuyên
29. Quyển Số 29 – Tòa Đại Sứ Đầm Sen 2010
30. Quyển Số 30 – Kinh Mới Ban Hành 2008
31. Quyển Số 31 – Kinh Nhân Quả
32. Quyển Số 32 – Kinh Thơ Mẫu Mẹ Kỳ Ba 2018
33. Quyển Số 33 – Tổng Kết Kinh Thơ Kỳ Ba Khóa Chót
34. Quyển Số 34 – Những linh linh hồn bất tử ca tụng gia đình Hồ Chí Minh (Nguyễn sinh Sắc, Hoàng thị Loan, Nguyễn thị Thanh, Nguyễn sinh Khiêm)

39. Quyển số 39 – Mệnh lệnh triều đình chiếu chỉ bốn nghìn năm đổi đời- Kim cương Phật Tổ Hồ Chí Minh
40. Quyển Số 41 – Hồ Chí Minh linh hồn bất tử
41. Quyển Số 43 – Kinh thơ cha Lạc Long Quân-mẹ Âu Cơ
42. Quyển Số 44 – Kinh Phật Di Lặc cứu đời

Việc thần thánh hóa vị Chủ tịch Hồ Chí Minh đã phân chia người cộng sản thành hai nhóm:

3. Nhóm người cộng sản cốt cán còn tin vào xã hội chủ nghĩa muốn sùng bái Hồ Chí Minh Chí Minh như một lãnh tụ vĩ đại của người cộng sản, cho nên các Đạo Phật Ngọc Hồ Chí Minh, Hoàng Thiên Long tin là Hồ Chí Minh có vong hồn là “hệ quả không mong muốn” của chiến dịch sùng bái và tưởng nhớ Bác.
4. Nhóm người cộng sản xuất thân từ bộ đội, liệt sĩ, nông dân ngu dốt … đã qui theo đạo Hồ rất đông vì tin Bác có vong hồn và hiển linh giúp người trần thế khỏi binh như các bà sáng lập đạo Hồ.

Nước Việt Nam đời đời vĩnh hằng
Có Ngọc Phật – Chí Minh – Ái Quốc”
(Trích đoạn kinh cầu, 2010) 

2. Đạo Hồ Chí Minh của Bà Lương

Đạo Ngọc Phật Hồ Chí Minh của bà Nguyễn Thị Lương còn gọi là:

Thánh Minh vì dân tộc,
Đạo Vì Tình dân tộc.

Người sáng lập

Bà Nguyễn Thị Lương sanh năm 1947 tại xã Tân Dân, huyện An Lão, Hải Phòng, trình độ văn hóa 10/10 từng là kế toán xí nghiệp chăn nuôi huyện An Lão , Hải Phòng. “Ngọc Phật Hồ Chí Minh” xuất hiện đầu tiên trên địa bàn thành phố Hải Phòng, sau đó lan nhanh ra nhiều địa phương trên cả nước, chủ yếu là các tỉnh phía Bắc như Hà Nội, Quảng Ninh, Tuyên Quang, Bắc Giang, Thái Bình, Hà Giang, Hải Dương, Thanh Hóa^[6], Lào Cai…

Đạo bà Lương cũng dưa vào hai yếu tố thuyết phục sau để truyền đạo:

5. Yếu tố tâm linh: Bà Lương thổ lộ Bà là Phật A Di Đà giáng thế và giao cảm được với giáo chủ Hồ Chí Minh trong cõi vô hình và được trao sứ mạng truyền bá đạo “Ngọc Phật Hồ Chí Minh”,
6.  Yếu tố lợi ích. Tháng 4 năm 1990 bà bị bệnh tâm thần được chữa khỏi nhờ phép lạ được bà Lương tiết lô Bà được “ăn lộc Bác Hồ” mà khỏi bệnh và có khả năng chữa được nhiều bệnh hiểm nghèo bằng cách chữa bệnh như khấn vái, gọi là “xin lệnh các ngài” rồi dùng đồng xu tẩm rượu cạo vào các khớp (theo kiểu cạo gió khi bị cảm).

Tín đồ

Số tín đồ theo bà Lương tăng rất nhanh từ 1994 đến 2004, có mặt tại 15 tỉnh, thành phố chủ yếu từ Hà Tĩnh trở ra^[7].

7. Điều kiện nhập đạo: Phải điền vào mẫu đơn in sẵn do bà viết, sau đó ký tên mình và đọc cho mọi người cùng nghe.
8. Lệ phí: 200.000 đồng mỗi năm,
9. Thành phần tín đồ: Nông dân, những người bị bệnh hiểm nghèo, cán bộ, liệt sĩ …
10. Ước tính số lượng tín đồ: 50 000 người có mặt ở cả miền Bắc,

Kinh sách

Vong hồn Hồ Chí Minh giúp bà Lương sáng tác kinh sách theo hình thức văn xuôi rồi phiên ra thơ lục bát, gom lại thành tập gọi là Ngọc Phật Hồ CHí Minh để truyền đạo. Bài quan trọng nhất trong tập sách đó là “Bác dâng hương đền ơn người dựng, giữ nước Việt Nam” Gồm 14 bài thơ, văn vần như:” Bản danh sách người Việt Nam được toàn dân đăng hương đền ơn trả nghĩa muôn năm”,

Đền ơn Hồ Chí Minh với 110 câu thơ lục bát ,
Đền ơn Vua Hùng dựng nước với hơn 20 câu thơ Lục Bát
Đền ơn đức vua Bà Trưng Trắc
Đền ơn Vua Đinh, Tiền Lê, LÝ,Trần ,Lê, Nguyễn
Đền ơn tướng binh đánh đuổi giặc từ thời Trưng Trắc đến Nguyễn Huệ đại phá quân thanh
Đền ơn khởi nghĩa chống thực dân Pháp
Đền ơn liệt sĩ
Đền ơn thương binh,
Đền ơn người nuôi Việt Minh
Đền ơn người có bảng vàng danh dự
Đền ơn cha mẹ Liệt SĨ
Đền ơn vợ liệt sĩ thủy chung

Giáo lý

Giáo lý theo chủ trương giáo lý chỉnh sửa đạo Phật để giúp dân thực hiện đúng đạo. Giáo lý chỉnh sửa đạo Phật là những quy định của bà Lương in thành kinh sách do bà Lương tự viết ra để giúp cho các đệ tử thực hành:

– Tôn xưng đức Ngọc Phật Hồ Chí Minh và những người có công với làng xóm, quê hương, đất nước

– Bài trừ mê tín dị đoan, chống xa hoa, lãng phí, chống tham nhũng, buôn thần bán thánh

– Giúp đồng bào đền ơn tổ tiên, ông bà, cha mẹ, giúp tăng tuổi thọ, tăng mối đoàn kết, thương yêu giữa muôn dân.

– Muôn dân phải theo một đạo và đối xử với nhau như con một cha, nhà một nóc.

Giáo Luật

Giáo luật gồm năm điều răn được ghi thành văn bản, phổ biến rộng rãi và buộc tín đồ phải thực hiện.

1, Cấm dùng các loại tiền vàng âm phủ, tiền giả bằng giấy để cúng.

2.Cấm bói toán, trình đồng, mở phủ hầu bóng, gọi hồn,

3, Cấm cúng cầu bằng lễ mặn (rượu ,thịt ) chỉ ngày giỗ, tết được cúng nhưng phải xin Phật, các Quan Thần rồi mới được cúng, không được đặt lễ mặn lên bàn thờ mà phải đặt thấp hơn bàn thờ,

4, Cấm viết chữ nho trong việc tấu sớ, viết bài vị, bát nhang … chỉ viết chữ nho ở những nơi thờ cúng lớn như Chùa, Đền, Đình, nơi thờ các anh hùng dân tộc, người có công với nước,

5. Mọi nơi không được thắp hương cúng lễ vào ban đêm.

Lễ nghi thờ cúng:

Đối tượng thờ cúng của Ngọc Phật Hồ CHí Minh được chia ra làm các cấp bậc cao thấp khác nhau để thờ:

–  Cao nhất là tám vị vua Hùng, rồi từ Trưng Trắc tới Hồ Chí Minh. Những người có công lớn này được thờ ở cả 5 cấp từ xã, phường đến Trung ương.

– Ở cấp thấp hơn là thờ những người có công tham gia kháng chiến.

Địa điểm thờ cúng: Chùa và gia đình là hai địa điểm thờ cúng.

Tại chùa thì phải có tượng hay ảnh Hồ Chí Minh được trịnh trọng đặt trên bàn thờ chính.  Vào những ngày kỷ niệm lớn của dân tộc như 19/5, 27/7 thì thực hành các nghi lễ ở 2 điểm: nhà bà lương và tại gia đình

Bàn thờ tại gia

Bàn thờ của gia đình theo Ngọc Phật Hồ Chí Minh được trang trí như sau:

11. Chân dung Hồ Chí Minh đặt chính giữa phía trên, hai bên là cờ đỏ sao vàng và cờ búa liềm,
12. Ở phía dưới bên trái chân dung là một bản ghi tôn thờ kính lễ phật thánh là vong hồn người dựng giữ nước, ở phía dưới bên phải là một bảng ghi “Tôn thờ thần hoàng bản thổ là tiên tổ ông cha nội ngoại “
13. Hai bên cờ có hai câu đối “Tổ quốc ghi công người vì nước /Muôn dân đền đáp bằng tôn nghiêm “ và “ Tiên tổ ông cha phần phúc đức/ Cháu con cùng gắng sức đền ơn “.
14. Trên bàn thờ có ba bát hương, đèn nến, bình hoa, đĩa đựng đồ cúng. Cũng có gia đình tín đồ theo đạo lập bàn thờ trên có treo cờ tổ quốc, ảnh hoặc tượng Bác, có bát hương thờ riêng, ảnh phật A DI Đà, ảnh Ngọc Hoàng, ảnh Mẫu, Hai bên tường là khung chữ với nội dung:” Ngọc Hoàng Thượng Đế; Ngọc Hoàng Thượng Đế giáng về nước Nam”, “ Ngọc Phật Bác Hồ, Ngọc Phật ái quốc giáng trần cứu nước ”. Trên bàn thờ có hai bát hương đồng, hai cây nến, hai lọ hoa tươi, bánh, kẹo, hoa, quả, rượu, nước cùng một cây đèn dầu thắp sáng thường xuyên.

Với đạo Bác Hồ, hình tượng Hồ Chí Minh đã đi một quãng đường xa, từ một chính trị gia gần dân, giản dị, có năng lực trở thành một vị thần có khả năng can thiệp và kiểm soát đời sống, hạnh phúc và thành công của con cháu Bác ở cõi trần.

—

[1] Tạo nên hình ảnh Hồ Chí Minh giống như một vị thánh, một vị bồ tát như báo Nhân Dân ngày 22-1-1997) viết “Bác Hồ là Bồ Tát, là vị La hán, bởi vì Người đã dành tất cả cho mọi người, không giữ gì riêng cho mình cả. Cuộc đời và sự nghiệp của Bác Hồ như đóa sen giữa rừng hoa dân tộc Việt Nam, hội tụ đức tài của đất nước”

[2] TS. Hoàng Văn Chung hiện là Trưởng phòng Nghiên cứu Lý luận và Chính sách Tôn giáo của Viện Nghiên cứu Tôn giáo, thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, một cơ quan thuộc chính phủ. Ông lấy bằng tiến sĩ xã hội học từ Đại học La Trobe (Úc) năm 2014, và từng là học giả của Viện ISEAS-Yusof Ishak (Singapore).

[3] Nguyễn Thị Minh Khai, (1 tháng 11 năm 1910 – 28 tháng 8 năm 1941), là một đảng viên Đảng Cộng sản Đông Dương trong giai đoạn 1930–1940.

[4]Võ Thị Sáu (1933– 23 tháng 1, 1952) là một nữ du kích trong Chiến tranh Việt-Pháp

[5] Lê văn Tám 13 tuổi là một nhân vật hư cấu (Do Trần Huy Liệu dựng nên nhằm tuyên truyền) tự tẩm xăng đốt cháy kho xăng của Pháp tại Thị Nghè năm 1946

[6] Theo báo cáo của công an, trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa, có khoảng 10 điểm nhóm thờ cúng hình ảnh Hồ Chí Minh, trong đó chủ yếu tập trung ở các huyện: Quảng Xương, Hoằng Hóa, Yên Định, Cẩm Thủy, Hậu Lộc, Nga Sơn và TP.Thanh Hóa.

[7] Theo tài liệu của Bộ Công An