Chúng tôi xin nêu những lý do chính mà bạn cần nghĩ đến việc lập di chúc.

Ước muốn cuối đời

Bạn làm lụng cả đời để tích lũy được một số tài sản. Giàu thì nhà, xe, nhà nghỉ mát, xí nghiệp, cổ phần, chứng khoán, REÉR/RRSP, CELI/TFSA, tiền hưu bổng, tiền đầu tư ở nước ngoài, v.v. Nghèo thì ít nhất cũng có nhà, xe, tiền hưu, tư trang… Ðương nhiên, bạn mong rằng những tài sản đó phải được chuyển nhượng cho người mà bạn yêu mến trong cuộc đời hay những người cần đến sự giúp đỡ của bạn, thay vì bạn để nhà nước quyết định cho bạn. Bản di chúc là cách tốt nhất nói lên ước vọng cuối đời đó, để chứng tỏ tình thương của bạn đối với những người thân, cũng là một cách để giúp đỡ hợp lý cho những người cần sự giúp đỡ của bạn nhiều hơn. Thí dụ: một người con tật nguyền không có khả năng tự kiếm sống có thể cần sự giúp đỡ của bạn nhiều hơn là những người con đã thành đạt.

Một thí dụ khác như trường hợp các cặp vợ chồng không có con, họ nuôi chó, mèo. Nếu họ chết không có di chúc thì số phận các con thú này sẽ ra sao? Luật pháp không can thiệp vào chuyện chó mèo của họ.

Hoặc là ông bà A là một cặp vợ chồng chính thức có hôn thú, không có con. Nhưng từ hơn 10 năm nay họ đã hồn ai nấy giữ, không sống chung với nhau, nhưng cũng không chính thức ly dị. Giả dụ ông A từ khi rời gia đình, đã sống chung với cô X, dưới chế độ "sống chung" (conjoint de fait/ common-law partner), rất hòa hợp và thương yêu rất mực, họ cũng không có con. Đùng một cái, rất bất ngờ, ông A bị chết trong một tai nạn. Không có di chúc. Toàn thể tài sản của ông A được tòa trao cho bà A, người vợ chính thức của ông, dù là từ hơn 10 năm nay, họ không hề sống chung, thậm chí không hề gặp mặt, chỉ vì trên pháp lý, bà A vẫn là người phối ngẫu của ông, vì họ chia tay nhưng chưa chính thức ly dị. Cô X, người vợ sống chung của ông không được gì. Đây này có phải là điều mà ông A muốn không? Chưa chắc!

Chi phí

Nếu bạn chết mà không có di chúc, thì tòa án phải chỉ định một người quản lý để điều hành di sản của bạn. Trong nhiều trường hợp, tòa án đòi hỏi người điều hành phải nộp một khoản tiền ký quỹ để bảo đảm việc điều hành được thi hành nghiêm túc. Chi phí để mua khoản ký quỹ đó có thể cao hơn là chi phí để lập một bản di chúc khi bạn còn sống.

Ngoài ra, người quản lý do tòa chỉ định chỉ có một số quyền hành rất giới hạn do tòa ấn định, đôi khi không đem lại lợi ích tối hảo cho những người thừa kế.
Còn nếu như bạn lập di chúc và chỉ định sẵn người điều hành thì người này không phải nộp khoản ký quỹ nào cả, vì luật pháp chắc chắn rằng đó là người đã được bạn hoàn toàn tín cẩn để trao việc điều hành gia tài của bạn. Và người này cũng có tất cả những quyền hạn do bạn giao phó, được ghi trong di chúc.

Trẻ vị thành niên

Nếu bạn chết đi khi các con hãy còn vị thành niên thì phần gia tài cho các em này sẽ được một fiducie/ trust điều hành. Tiền lấy ra để nuôi các em hoặc tiền học của các em phải được sự chấp thuận của tòa. Rắc rối lắm.

Bản di chúc sẽ giải quyết được tình trạng này nếu bạn ghi rõ cho phép người ủy thác được dùng tiền từ fiducie/ trust để trang trải chi phí cho các em.

Thay vì dùng một fiducie/ trust, bạn cũng có thể ghi trong di chúc để chỉ định một người giám hộ con em vị thành niên, cũng như quyền hạn của người giám hộ này trong việc điều hành phần gia tài dành cho các em.

Những lý do khác mà bạn cần lập di chúc

Trong những trường hợp sau đây thì việc lập di chúc lại càng quan trọng hơn:

• Bạn có người phối ngẫu sống chung (conjoint de fait/ common-law partner), không lập hôn thú. Tại Québec, người phối ngẫu sống chung không được xem là vợ chồng, khi một trong hai người chết đi, nếu không có di chúc, thì người còn lại không được nhà nước chia gì cả. Tất cả sẽ thuộc về con cái, hoặc cha mẹ anh chị em của người chết.
• Bạn không muốn để lại một tài sản nào cho người trong gia đình. Rất có thể trong gia đình, bạn không hợp với một người nào đó, hoặc người đó đã quá giàu rồi, bạn muốn dành tài sản của bạn cho những người khác xứng đáng hơn, hay kém may mắn hơn. Như thế, chỉ có cách ghi trong di chúc ý muốn của bạn.
• Bạn có tài sản ở tỉnh khác hay ở nước ngoài. Trong trường hợp này vấn đề gộp hết tài sản hay các đầu tư của bạn về một mối quả là khó khăn, vì có thể chính thân nhân của bạn cũng không biết hết các tài sản hay các mối làm ăn của bạn. Một tờ di chúc liệt kê tất cả sẽ giản dị hóa thủ tục rất nhiều.
• Bạn không định cư ở nơi nào nhất định. Cũng như vừa nói, bạn có tài sản ở mỗi nơi mà bạn sống. Ai mà biết được nếu bạn không có một danh sách liệt kê mọi thứ.
• Bạn đang định kết hôn. Bạn có ý định tặng gì cho người hôn thê, hôn phu của bạn không, nếu lỡ như bạn bất ngờ ra đi?
• Bạn ly thân hay ly dị. Dĩ nhiên là mọi việc đã chấm dứt rồi, nhà nước không chia gì cho "người kia" nếu bạn chết (xin lưu ý: nếu ly thân nhưng chưa ly dị thì vẫn coi là vợ chồng). Nhưng có thể chính bạn cũng muốn để lại chút gì cho "cố nhân" vì dù sao người ấy cũng là cha, hay mẹ của các con của bạn. Nếu thế thì nên ghi rõ ý định ấy trong tờ di chúc.
• Bạn có người con cần một sự săn sóc bảo hộ đặc biệt, nhất là đối với các trẻ không may mắn, hay bị tật nguyền không thể tự săn sóc mình.
• Bạn tái hôn, và bạn cũng có con cái với lần hôn phối trước. Nên có di chúc để tránh kiện tụng lôi thôi.

Trong cuộc đời, bạn có thể gặp nhiều lần đổ vỡ, dang dở, chia tay hay người ta lại bỏ con rồi Chúa ơi!
Nhưng chắc chắn có một người sẽ vĩnh viễn chung thủy và sẽ theo bạn cho đến lúc bạn nằm thẳng cẳng ngay đơ cán cuốc, thậm chí cả đến lúc ngậm cười nơi chín suối. Ðó là ông… Sở Thuế!

Tại Canada người thừa kế di sản không bị đóng thuế như tại Mỹ. Nhưng lại có thuế trên gain en capital/ capital gain của người chết. Tóm tắt là khi bạn chết đi, các tài sản mà bạn có vào lúc đó sẽ được định theo giá thị trường (juste valeur marchande/ fair market value), rồi dựa trên giá đó mà tính gain en capital/ capital gain, 50% của gain được miễn thuế, 50% còn lại phải khai thuế. Do đó, nếu không kế hoạch hóa từ trước thì có thể là lúc bạn chết, người thừa kế di sản sẽ không có khả năng đóng thuế và phải bán đổ bán tháo tài sản đi để thanh toán tiền thuế cho bạn. Các hậu quả thuế má đối với người vừa từ trần rất phức tạp. Do đó, bạn cần sự cố vấn của kế toán viên, luật sư hay một chuyên viên thuế vụ.

Việc lập di chúc cũng có thể là một giải pháp để kế hoạch hóa việc thừa kế, để giúp bạn chuyển nhượng tài sản một cách hoàn hảo nhất, và giảm thiểu thuế trên gain en capital/ capital gain nói trên. Và đây là lợi ích chính trong việc lập di chúc. Một chuyên viên thuế vụ có thể cố vấn cho bạn cách thức chuyển nhượng tài sản để giảm thiểu hay diên trì việc phải đóng thuế trên tài sản lúc bạn chết (Xin xem lại bài "Vấn đề thừa kế khi bạn ra đi khi trời vừa sáng" đăng trong Web này). Những cách thiết thực để có thể thực hiện điều này, chẳng hạn như:

• Chuyển các tài sản nông nghiệp từ thế hệ của bạn sang thế hệ sau.
• Chuyển một số cổ phần của công ty của bạn cho con cái.
• Một số bất động sản chuyển cho người phối ngẫu với giá vốn (chỉ áp dụng cho người phối ngẫu thôi) như thế không lời không lỗ,
  không phải đóng thuế ngay. Chỉ khi nào người phối ngẫu bán các bất động sản này cho người khác, hoặc khi người phối ngẫu đó chết đi, lúc ấy mới tính gain en capital/ capital gain để đóng thuế. Ðây là cách diên trì thuế hữu hiệu nhất mà Luật Thuế cho phép bạn.
• Tiền trong quỹ hưu REÉR/ RRSP cũng nên chuyển cho người phối ngẫu hoặc các con vị thành niên dưới sự nuôi dưỡng của bạn để tiếp tục được miễn thuế trong thời gian tiền vẫn còn nằm nguyên trong quỹ REÉR/ RRSP của thụ hưởng. Chỉ khi nào người thụ hưởng này rút tiền từ REÉR/ RRSP ra hoặc người này chết và chuyển nhượng cho người khác thì lúc đó chắc chắn là phải đóng thuế.

Những người sau đây được quyền lập di chúc nếu họ muốn:

• Trên 18 tuổi và trí tuệ hoàn toàn sáng suốt.
• Trẻ em dưới 18 tuổi cũng có thể lập di chúc nếu như em này đã lập gia đình, hay là có một người phối ngẫu sống chung từ 2 năm trở lên, hoặc là em này ở trong Quân đội Canada.
• Bạn phải hoàn toàn sáng suốt khi ký tên trên di chúc. Bạn phải ý thức được những sự bất mãn và chống đối đến từ những người không có tên trong danh sách thừa kế; cũng như bạn phải biết rõ trị giá của tài sản của bạn.
• Khi ký di chúc, bạn phải hoàn toàn chủ động, không bị một áp lực, cưỡng chế hay đe dọa nào. Tòa án có toàn quyền vô hiệu hóa di chúc nếu bạn ký nó trong những trường hợp này.
• Di chúc phải được ký trước mặt hai nhân chứng, và hai nhân chứng này cũng phải ký trên di chúc. Người phối ngẫu và những người thừa kế không được làm nhân chứng.
• Trừ trường hợp di chúc viết tay bằng chính chữ viết của bạn thì bạn có thể ký một mình, không cần chữ ký của nhân chứng.
• Cuối cùng, mỗi một người làm một di chúc cho mình mà thôi. Hai vợ chồng không thể làm chung một di chúc.

Di chúc có thể làm bằng một trong 3 cách sau đây:

a. Di chúc viết tay (testament olographe/ holograph will)

Có nghĩa là bạn soạn di chúc bằng chính chữ viết tay của bạn. Bạn cần đề ngày tháng và ghi rõ tựa đề của tài liệu này, thí dụ "di chúc", "ước nguyện cuối đời", v.v. để người nhà biết đó là di chúc cuối cùng của bạn, và không lầm lẫn với một tài liệu khác, hay hiểu lầm đó là một tờ giấy nháp.

Một di chúc được thu âm (audio) hay thu hình (video) không được luật công nhận, vì không có chữ ký của bạn.
Một người tàn tật không thể viết bằng tay vẫn có thể tự viết di chúc bằng một cách khác, thí dụ dùng miệng hay dùng chân (Commentaire du ministre de la Justice, C.c.Q. article 726)

Lợi ích:

• Cách này giản dị, trong trường hợp bạn có ít tài sản và gia cảnh đơn giản.
• Không cần nhân chứng vì viết và ký bằng chính chữ viết của bạn, có thể kiểm chứng dễ dàng.
• Không tốn chi phí. Tuy nhiên phải dự trù sau khi bạn chết, tiền kiểm chứng di chúc bởi chưởng khế hay tòa án có thể lên tới 1,000$ hay hơn.

Bất tiện:

• Khi bạn chết, di chúc phải được kiểm soát lại bởi một chưởng khế hay lục sự tòa án (greffier/ court clerk), sẽ tốn kém và kéo dài thời gian.
• Khó chứng minh được đó có phải là bản gần nhất và cuối cùng hay không? Sẽ mất nhiều thời gian lục lọi và tìm kiếm.
• Không thể dùng máy chữ, máy vi tính hoặc dùng một ấn bản mẫu in sẵn.
• Có thể bị mất hay người nhà không tìm thấy sau khi bạn chết, hoặc bị kẻ gian tiêu hủy (thí dụ kẻ gian này là người không được bạn để lại gì cả).
• Có thể có thiếu sót hay lầm lẫn do bạn thiếu kinh nghiệm hay kiến thức về luật pháp, về vấn đề di sản.
• Không thích hợp với trường hợp phức tạp.
• Có thể bị các thân nhân kiện cáo ra tòa xin xử lại.

b. Di chúc ký trước nhân chứng (testament devant témoins/ will made in the presence of witnesses)

Loại di chúc này bạn có thể viết tay, viết trên máy vi tính rồi in ra, hay là điền vào một bản mẫu in sẵn mua ở tiệm hay mua qua Internet, hoặc nhờ một người khác thảo dùm (thí dụ: luật sư).

Khi viết xong hoặc điền xong, bạn phải ký trước sự chứng kiến của hai nhân chứng trưởng thành (trên 18 tuổi) và hai người này không nằm trong danh sách các người thừa kế của bạn. Nếu như vô ý mà bạn để lại một món đồ nào cho người nhân chứng này thì tặng phẩm này sẽ bị vô hiệu, nhân chứng không được quyền lãnh.

Bạn và các nhân chứng phải viết tắt tên mình trên mỗi trang của bản di chúc, trừ khi di chúc được bạn viết tay.

Cuối cùng, bạn và hai nhân chứng phải cùng ký tên trên di chúc. Lý tưởng nhất là bạn nên chọn các nhân chứng tương đối trẻ hơn bạn, như thế khi bạn chết, một trong hai nhân chứng nếu còn sống có thể làm chứng nếu cần.

Lợi ích:

• Nhanh, giản dị và không tốn kém.

Bất tiện:

• Khi bạn chết, di chúc phải được kiểm soát lại bởi một chưởng khế hay lục sự tòa án (greffier/ court clerk), sẽ tốn kém và kéo dài thời gian. Chi phí này khoảng 1,000$ hay nhiều hơn trong trường hợp phức tạp.
• Có thể bị mất hay người nhà không tìm thấy sau khi bạn chết, hay bị kẻ gian tiêu hủy.
• Có thể có thiếu sót hay lầm lẫn do bạn thiếu kinh nghiệm hay kiến thức về luật pháp, về vấn đề di sản.

Nếu tôi nhờ luật sư soạn di chúc và ký trước nhân chứng thì sao?

Lợi ích:

• Bạn có thể trả tiền và yêu cầu luật sư giữ một bản, và đăng ký tại Registre des testaments du barreau du Québec/ Register of wills of the Bar of Quebec, để chắc chắn rằng di chúc của bạn được tìm thấy sau khi bạn chết.
• Luật sư hiểu rõ luật lệ hiện hành, do đó không sợ sai sót hay bị giải thích một cách lệch lạc.

Bất tiện:

• Bạn phải trả khoảng 300$ để nhờ luật sư soạn di chúc, hoặc đắt hơn trong trường hợp phức tạp, cộng thêm khoảng 20$ để đăng ký bản di chúc.
• Nếu không đăng ký, khi bạn chết, có thể không ai biết đến sự hiện hữu của bản di chúc này. Trong trường hợp bạn chỉ có 1 bản mà bị mất, hoặc bị kẻ gian tiêu hủy thì lại phải làm lại từ đầu.
• Khi bạn chết, di chúc vẫn phải được kiểm soát bởi chưởng khế hay lục sự tòa án, với chi phí khoảng 1,000$ hay hơn nếu phức tạp.

c. Di chúc làm trước chưởng khế (testament authentique/ authentic will):

Bạn cần gặp chưởng khế nói ý định bạn muốn chia gia tài ra sao, với kinh nghiệm và kiến thức về vấn đề di sản, chưởng khế sẽ đề nghị những giải pháp tốt nhất cho bạn và soạn tờ di chúc. Lần gặp sau, chưởng khế sẽ phải đọc lại cho bạn từng mục để bảo đảm là đúng với ý bạn và bạn sẽ ký trước chưởng khế và một hay hai nhân chứng tùy trường hợp.
Sau khi nghe xong và sửa đổi tất cả những gì cần thiết, bạn phải xác nhận trước chưởng khế và nhân chứng rằng tất cả đều đúng với ước nguyện của bạn.

Tuy không bắt buộc, nhưng bạn nên làm trước chưởng khế vì những lý do sau đây:

Di chúc có hiệu lực tức thì khi bạn chết

Chỉ có di chúc làm trước chưởng khế mới có hiệu lực tức thì vào lúc bạn chết, mà không cần tòa án kiểm chứng lại.

Hai loại di chúc kia, tức là di chúc tự viết tay (testament olographe/ holograph will), hay là di chúc ký trước nhân chứng (testament fait devant témoins/ will made in the presence of witnesses) thì cần qua thủ tục kiểm chứng bởi một chưởng khế hay tòa án khi bạn chết, để bảo đảm sự xác thực của di chúc, và bảo đảm rằng đó là tờ di chúc cuối cùng của bạn. Thủ tục này tốn kém và rất lâu, sẽ kéo dài thời gian thanh toán gia tài của bạn, nhất là nếu bạn có nhiều tài sản, ở nhiều nơi khác nhau, thủ tục này có khi kéo dài nhiều năm trước khi tòa án cho phép phân chia gia tài. Chi phí cho thủ tục này sẽ cao gấp bội so với chi phí mà bạn phải trả cho chưởng khế để làm di chúc khi bạn còn sống.

Tôn trọng ước muốn cuối đời của bạn & đúng với luật pháp

Chưởng khế hiểu rõ luật lệ về thừa kế và các hậu quả thuế má sau khi bạn chết, sẽ giúp bạn những ý kiến thiết thực để lập tờ di chúc sao cho có lợi nhất cho các người thừa kế, đồng thời tôn trọng sự chọn lựa và ước muốn cuối đời của bạn.
Trong bản di chúc, chắc chắn có những từ ngữ pháp lý mà có thể bạn không biết hết hoặc hiểu hết, nếu tự làm di chúc, có thể có những sai sót hoặc gây hiểu lầm cho người thực thi di chúc. Lúc đó, lại phải nhờ tòa án giải thích và xét xử. Vừa tốn kém lại vừa kéo dài thời gian.

Di chúc tự làm có thể bị vô hiệu hóa

Nếu như di chúc của bạn tự làm không theo đúng luật, khi bạn chết, tòa án có thể không công nhận di chúc đó, và sẽ chia gia tài theo luật định, như trình bày trong mục số VII) dưới đây. Sự phân chia này có thể không đúng với ước nguyện của bạn.

Bảo vệ người thừa kế

Trong khả năng chuyên môn về luật thừa kế, vị chưởng khế sẽ nghiên cứu kỹ lưỡng trường hợp cá biệt của bạn và đề nghị những giải pháp tốt nhất cho các người thừa kế.

Thí dụ: có thể thêm vào di chúc một điều khoản giúp cho các tài sản mà bạn để lại cho người thừa kế không bị tịch thu trong trường hợp người thừa kế rơi vào hoàn cảnh tài chánh không thuận lợi (chẳng hạn bị đổ nợ), nếu có điều khoản này trong di chúc thì chủ nợ cũng không thể siết phần gia tài mà người thừa kế này được hưởng.

Người chưởng khế cũng có thể đề nghị và giải thích cho bạn rõ hậu quả của việc có nên gồm luôn tiền bảo hiểm nhân thọ của bạn vào di chúc hay không? Hoặc thêm các điều khoản liên hệ đến các con vị thành niên. Nếu bạn lo lắng vì trong số những người thừa kế có một vị là "chuyên viên phá của", hay là không tự bảo quản được tài sản của mình, thì chưởng khế có thể đề nghị bạn chia gia sản cho người này làm nhiều giai đoạn, thí dụ: trao bao nhiêu khi còn đi học, ra trường rồi thì được thêm bao nhiêu, khi đến 25, 30 tuổi thì được bao nhiêu, v.v. Bạn cũng có thể thêm các điều kiện vào trong di chúc. Những điều khoản này cần đến khả năng chuyên môn của người chưởng khế. Dĩ nhiên, quyền quyết định tối hậu vẫn là bạn. Chưởng khế chỉ phân tích lợi hại và góp ý cho bạn mà thôi.

Vấn đề gìn giữ bản di chúc

Bản di chúc sau khi hoàn tất phải được cất giữ tại một nơi để tránh bị mất mát, bị trộm cắp, hay bị hủy diệt, hoặc sửa đổi bất hợp pháp.

Tại Québec, người chưởng khế có nhiệm vụ phải đăng ký di chúc của bạn với Chambre des notaires du Québec/ Chamber of notaries of Quebec. Những chi tiết quan trọng trong tờ di chúc của bạn được cất giữ và bảo mật tại đây. Khi bạn chết, thân nhân sẽ tìm đến bất cứ một chưởng khế nào và dễ dàng tìm ra bản di chúc cuối cùng còn hiệu lực của bạn (trái với di chúc mà bạn tự làm, cần thời gian có thể rất dài để kiểm chứng xem có phải là tờ di chúc cuối cùng không).

Thế tôi phải trả thù lao bao nhiêu để chưởng khế soạn di chúc?

• Từ 300$ đến 500$ nếu các tài sản của bạn cũng như gia cảnh của bạn khá đơn giản. Thí dụ: bạn có nhà, xe, condo, chalet nghỉ mát, tiền hưu, REÉR/ RRSP, CELI/ TFSA, ký thác định kỳ, tiền tiết kiệm, vật tư dụng, nữ trang, v.v…
• Hoặc nhiều hơn, nếu như ngoài các tài sản trên bạn còn có các đầu tư tại nhiều nơi, hay nhiều quốc gia khác nhau, hoặc gia cảnh của bạn khá rắc rối, có thể gây tranh chấp sau này. Trong trường hợp đó, người chưởng khế phải dự trù các điều khoản đặc biệt hơn trong di chúc.

Dù sao thì tiền thù lao trả cho chưởng khế khi bạn còn sống cũng rẻ hơn là khi bạn chết mà bị rắc rối vì vấn đề thừa kế hay vì di chúc không hợp lệ.

Bất cứ lúc nào cần thiết bạn cũng có thể hủy bỏ di chúc, bằng một trong ba cách sau đây:

1. Bạn hủy bỏ hẳn tờ di chúc.
2. Bạn ký một văn kiện khác nói rõ ý định của bạn muốn hủy bỏ tờ di chúc mà bạn đã ký từ trước. Nếu hoàn toàn viết tay bằng chữ viết của bạn thì không cần nhân chứng. Ngược lại, thì bạn cần hai nhân chứng cùng ký trên văn bản này.
3. Bạn làm hẳn một di chúc khác. Trong trường hợp bạn thay đổi di chúc nhiều lần bằng cách này, thì di chúc nào đề ngày tháng gần nhất sẽ có hiệu lực.

Cũng có thể là bạn chỉ muốn sửa đổi đôi chút trong di chúc mà không cần hủy bỏ hoàn toàn di chúc. Trong trường hợp đó, bạn có thể viết những sửa đổi đó trên một tờ giấy riêng rẽ rồi kèm nó vào tờ di chúc đã ký từ trước. Nếu không, bạn có thể ghi trực tiếp những thay đổi đó trên tờ di chúc, với sự chứng kiến và chữ ký của 2 nhân chứng.

Sau khi ký di chúc rồi, bạn phải giữ di chúc ở một nơi nào an toàn, và để cho người thừa hành di chúc có thể tìm thấy sau khi bạn chết. Người luật sư hay chưởng khế cũng có thể đề nghị giữ di chúc cho bạn một cách miễn phí. Trong trường hợp đó, họ sẽ giữ lại một bản và giao cho bạn một bản để bạn cất cùng với những giấy tờ quan trọng khác. Tòa án cũng có thể giữ bản di chúc cho bạn với một chi phí nhẹ.

Nếu bạn chết mà không kịp để lại di chúc, trong trường hợp đó nhà nước sẽ "xử lý" tài sản của bạn (succession légale ou ab intestat/ legal or intestate succession). Nghĩa là ông Tòa cứ lôi luật ra mà áp dụng không cần biết điều này có đúng hay không đúng với ý định của bạn lúc còn sống (vì làm sao mà ổng biết ý định của bạn ra sao?), do đó ổng cứ việc áp dụng "nuật nà nuật" thôi, không ai có quyền đòi hỏi cãi cọ lôi thôi gì cả.

Những người thừa kế theo luật định có hẳn là những người mà bạn muốn tặng của cải hay không? Chưa chắc! Người phối ngẫu sống chung mà bạn yêu mến có được hưởng gì không? Hay là những người tận đẩu tận đâu mà có thể cả nửa thế kỷ bạn chưa từng gặp thì lại số giàu mang đến dửng dưng? Tất cả những chuyện tréo cẳng ngỗng này đều có thể xảy đến. Lỗi chẳng do mấy ông Tòa, mà do chính bạn đã thờ ơ không nghĩ đến việc lập di chúc.

Tại Canada, việc phân chia tài sản theo luật định có thể thay đổi, khác biệt đôi chút từ tỉnh này sang tỉnh khác. Trong khuôn khổ trang Web giới hạn, chúng tôi xin nêu lên vài tỉnh chính thôi, không thể đi vào luật của cả 10 tỉnh, vì rất dài.

Tại Québec nếu bạn chết mà không có di chúc, tài sản được phân chia theo bảng tóm tắt dưới đây:

Chúng tôi xin giải thích: phần trên cùng là trường hợp bạn chính thức kết hôn. Nếu bạn chết, không có con, cha mẹ không còn, không có anh em hay cháu, thì người phối ngẫu chính thức của bạn được toàn bộ gia tài. Nếu có con, dù là con chính thức hay con ngoại hôn, thì phần của các con là 2/3 và người phối ngẫu là 1/3, cứ thế mà tính cho các dòng tiếp theo.

Vài điều bạn cần lưu ý khi không có di chúc tại Québec:

• Người phối ngẫu sống chung không lập hôn thú sẽ không được luật pháp chia gì cả.
• Người phối ngẫu chính thức kết hôn, dù ly thân mà chưa ly dị thì vẫn được hưởng theo luật, chỉ khi ly dị rồi mới mất quyền thừa kế.
• Con riêng của người phối ngẫu không được gì, trừ khi bạn ghi những người này trong di chúc.
• Thân nhân bên phía người phối ngẫu của bạn (cha mẹ vợ, anh em vợ, v.v.) cũng không được luật pháp chia gì cả, trừ khi bạn ghi trong di chúc.
• Tại Québec, gia sản giữa hai vợ chồng (patrimoine familial/ family heritage) sẽ được thanh toán trước khi tính đến quyền thừa kế.
• Nếu bạn chết và đã ly dị rồi, nhưng có con dưới 18 tuổi thì người cha hay mẹ của đứa bé sẽ là người bảo hộ chính thức sẽ quản trị phần tài sản mà đứa bé được thừa kế.

Cách duy nhất để tránh nhà nước xen vào việc chia gia tài của bạn là bạn tự chia lấy, bằng cách ghi vào tờ di chúc.

Chúng tôi cũng dùng bảng tóm tắt sau đây để trình bày cách mà luật Ontario chia tài sản của bạn trong trường hợp bạn chết mà không để lại di chúc. Xin lưu ý: tại Ontario cũng như các tỉnh khác của Canada ngoại trừ Québec, thì dưới chế độ Common Law, người phối ngẫu kết hôn hay không cũng được hưởng quyền lợi như nhau về vấn đề thừa kế (khác với Québec).

Saskatchewan, Manitoba, New Brunswick, Terre-Neuve, Nouvelle-Écosse, l’Île du Prince Édouard, Yukon, Nunavut, v.v. đều có những điều luật tương tự về vấn đề thừa kế khi người chết không có di chúc. Chúng tôi không thể kể hết chi tiết vì khuôn khổ của bài viết.

Chúng tôi hy vọng bài viết sẽ giúp ích phần nào cho quí vị nào chưa nghĩ đến vấn đề này, hoặc nghĩ rồi mà vẫn chưa thực hiện. Theo dõi trên báo chí, chúng ta thấy không ít các trường hợp người chết đi rồi còn để lại bao vấn đề nan giải cho người còn sống. Trong ít năm gần đây, vấn đề thời sự đã nói về trường hợp một triệu phú gốc Việt mất đi để lại hơn trăm triệu Mỹ Kim đã là nguyên nhân tranh giành của vô số “các bà vợ” và các con của ông, chỉ vì thiếu tờ di chúc! Hy vọng quí bạn không rơi vào tình trạng này.

Nhưng Ký tôi cũng xin thành thật khai báo: “đừng tin những gì Ký tui nói”, vì chính cá nhân Ký tôi đây cũng… chưa có di chúc! Hi hi, ngày mơi sẽ đi làm di chúc! Xin hứa.

Tái bút: Ah! Ký tôi là người “nhất ngôn ký xuất, tứ mã nan truy” cho nên hôm qua hứa ra sao thì hôm nay đã “bút sa gà chết” đi làm ngay một bản di chúc rồi, vậy độc giả yên tâm cứ việc tin tưởng những gì Ký tôi viết nhé.

Chúc quí bạn vui vẻ và an lành trong giai đoạn đại dịch khó khăn này.